Εικαστική θεραπεία- τι είναι; πώς μας βοηθάει;

Η Eικαστική θεραπεία είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιεί τη δημιουργική έκφραση για να βελτιώσει τη φυσική, ψυχική και συναισθηματική ευεξία του ατόμου. Βασίζεται στη χρήση υλικών και χρωμάτων και την θεραπευτική σχέση (σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου), μέσω των οποίων ενθαρρύνεται η δημιουργικότητα και η συναισθηματική έκφραση του ατόμου και επιδιώκεται η επιθυμητή θεραπευτική αλλαγή. Η Εικαστική Θεραπεία είναι χρήσιμη σε άτομα που δυσκολεύονται να βρουν τις κατάλληλες λέξεις για να εκφράσουν αυτό που νιώθουν ή σκέφτονται. 

Περιλαμβάνει τη δημιουργία της τέχνης με σκοπό την αύξηση της ευαισθητοποίησης του εαυτού και των άλλων. Αυτό με τη σειρά του μπορεί να προάγει την προσωπική ανάπτυξη, να βελτιώσει τις προσαρμοστικές ικανότητες, και να ενισχύσει τη γνωστική λειτουργία. Είναι βασισμένο σε θεωρίες της προσωπικότητας, της ανθρώπινης ανάπτυξης, της ψυχολογίας, τα συστήματα της οικογένειας,της εκπαίδευσης και της τέχνης. 

Η δημιουργική διαδικασία που ακολουθεί  ο θεραπευόμενος εκφράζοντας τον εαυτό του καλλιτεχνικά μπορεί να τον βοηθήσει αποτελεσματικά στην επίλυση ζητημάτων καθώς και στην εκπόνηση και διαχείριση της συμπεριφοράς, της σκέψης και των συναισθημάτων του, μειώνουν το στρες,βελτιώνοντας  την αυτοεκτίμηση και κάνοντας λειτουργική την καθημερινότητα του. Ο κύριος στόχος της θεραπείας είναι να ενθαρρύνει το άτομο να εξωτερικεύσει και να επεξεργαστεί τα διάφορα θέματα που το απασχολούν μέσω της συμβολικής έκφρασης και να τους δώσει νόημα. 

Η Θεραπεία μέσω της τέχνης μπορεί να επιτύχει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους.Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παροχή συμβουλών από θεραπευτές, θεραπεία, αποκατάσταση, ψυχοθεραπεία, και με την ευρεία έννοια του όρου, η θεραπεία τέχνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για εαυτοεστίαση με την έννοια ότι να παρέχει στο άτομο μια βαθύτερη κατανόηση του  εαυτού του.

Ποιος μπορεί να χρησιμοποιήσει την Art Therapy;

Ο καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει την Εικαστική θεραπεία . Σε έναν κόσμο όπου υπάρχει μια πληθώρα τρόπων να επικοινωνούν και να εκφράζονται οι άνθρωποι, η εικαστική θεραπεία είναι ένας ακόμη. Μια από τις σημαντικότερες διαφορές μεταξύ εικαστικής θεραπείας και άλλες μορφές επικοινωνίας είναι ότι οι περισσότερες μορφές επικοινωνίας χρησιμοποιούν τις λέξεις και τη γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας. Συχνά όμως οι άνθρωποι δυσκολεύονται να εκφραστούν σε αυτό το περιορισμένο εύρος.

Η φύση των δραστηριοτήτων (ζωγραφική, κολλάζ, κατασκευές,) και η χρήση υλικών όπως χρώματα, πηλός, κούκλες φαίνεται να καθιστούν την εικαστική θεραπεία περισσότερο προσφιλή στα παιδιά. Το παιδί, μπροστά στη θέα γνώριμων υλικών αρχίζει να αλληλεπιδρά μαζί τους και να εξερευνά νέες δυνατότητες, κάνοντας έτσι την παρουσία του θεραπευτή λιγότερη απειλητική. Με την πρόοδο της θεραπείας, το παιδί καταφέρνει να εκφράσει τους φόβους, τις επιθυμίες και τα όνειρά του χωρίς λογοκρισία, ενώ χαίρεται με τις δημιουργίες του και νιώθει ευχαρίστηση και ικανοποίηση.

Η καλλιτεχνική έκφραση είναι επίσης ένας ασφαλής και θεραπευτικός τρόπος μέσω του οποίου τα παιδιά μπορούν να εκτονώσουν αρνητικά συναισθήματα, όπως θυμό, επιθετικότητα, άγχος, ή να επεξεργαστούν το πένθος τους αν έχουν βιώσει κάποια απώλεια (θάνατο αγαπημένου προσώπου).

Το γεγονός ότι η χρήση του λόγου δεν είναι απαραίτητη για την εξέλιξη της θεραπευτικής διαδικασίας καθιστά την εικαστική θεραπεία ικανή να ανταποκρίνεται στο αναπτυξιακό στάδιο και τις αναπτυξιακές ανάγκες κάθε παιδιού. Αυτό σημαίνει ότι παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, με διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές ή νοητική υστέρηση, καθώς και παιδιά με δυσκολίες λόγου, διάσπαση προσοχής ή υπερκινητικότητα μπορούν να ωφεληθούν από τη συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση. Σύμφωνα με έρευνες, παιδιά με αυτισμό για παράδειγμα, παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση σε τομείς που αφορούν την επικοινωνία (μέσω της ενθάρρυνσης της φαντασίας, της συμβολικής σκέψης και έκφρασης), την κοινωνικοποίηση (δημιουργία σχέσης με ένα άλλο άτομο- θεραπευτή- ή περισσότερα- ομάδα), την αισθητηριακή προσαρμογή του παιδιού σε νέα ερεθίσματα (χρήση διάφορων υλικών μέσω της αφής και της συμμετοχής των χεριών και του σώματος). 

Παρόλ’ αυτά, καλό είναι να τονιστεί ότι η εικαστική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει εξίσου και νέους εφήβους, μιας και αυτή η ηλικία χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από εσωτερικές συγκρούσεις και αναζητήσεις, η δημιουργική έκφραση των οποίων λειτουργεί προστατευτικά για την διατήρηση της ψυχικής τους υγείας.

Η εικαστική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει επίσης τους ανθρώπους με τις κοινωνικές τους δεξιότητες.Μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους που έχουν αποσυρθεί ή είναι εσωστρεφείς, ή που, για τον ένα ή άλλο λόγο , έχουν δυσκολευτεί  να λειτουργήσουν κάποια στιγμή μέσα σε κοινωνικές καταστάσεις.

Χρειάζεται να είναι κάποιος  ταλαντούχος;

Απολύτως όχι. Και δεν χρειάζεται να "φοβάται" να εκφράσει τον εαυτό του μέσα από την τέχνη. Αν και μπορεί να φαίνεται διαφορετικό  και αφύσικο στην αρχή, είναι συνήθως επειδή το άτομο δεν χρησιμοποιεί την επικοινωνία μέσω της εικαστικής τέχνης. Η δημιουργική διαδικασία μπορεί να γίνει μία από τις μεγαλύτερες επιβραβεύσεις του εαυτού μας. Σε συνεργασία με ένα εικαστικό θεραπευτή, σταδιακά, αν όχι αμέσως, αισθάνεται άνετα με αυτή τη  πρωτόγνωρη μορφή έκφρασης. Ούτως ή άλλως ο  στόχος δεν είναι κατ 'ανάγκη να δημιουργήσει ένα αριστούργημα τέχνης.

Για ποιό  λόγο να επιλέξω την Εικαστική θεραπεία;

Όπως με τις περισσότερες μορφές θεραπείας, η Εικαστική θεραπεία  χρησιμοποιείται γενικά ως θεραπεία για να βελτιωθεί η συναισθηματική κατάσταση ενός ατόμου ή ψυχική ευεξία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να ανακουφίσει την πίεση ή ένταση, ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο αυτογνωσίας.

Εικαστικός θεραπευτής

Για να υπάρξει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στην Εικαστική θεραπεία, θα χρειαστεί ο θεραπευτής να δημιουργήσει  ένα περιβάλλον ασφάλειας - εμπιστοσύνης και σεβασμού από τους θεραπευόμενους προς το θεραπευτή και το αντίστροφο.  

Όταν άλλοι πιο ορθολογιστικοί δρόμοι της ιατρικής αδυνατούν να φτάσουν και να εισχωρήσουν στην καρδιά του εσωτερικού κόσμου, η απεικονιστική πρακτική της εικαστικής θεραπείας πετυχαίνει να ανοίξει παράθυρα στην επικοινωνία. Αυτός είναι  ο ρόλος του Εικαστικού θεραπευτή. 

Οι Εικαστικοί θεραπευτές είναι επαγγελματίες της ψυχικής υγείας και παίζουν διπλό ρόλο: Διάγνωσης και Θεραπείας 

Ενσωματώνουν τη προσωπική τους εκπαίδευση στη τέχνη και τη θεραπεία με τις γνώσεις πάνω στους κανόνες που διέπουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και τις γνώσεις στο συμβολισμό της έκφρασης. 

Μέσω της παρατήρησης της εικαστικής διαδικασίας - δηλ. το πως επιλέγει, χειρίζεται και εκφράζεται ο θεραπευόμενος με τα υλικά, συνάγει στοιχεία και εφαρμόζει τον ανάλογο θεραπευτικό σχεδιασμό κατά περίπτωση. 

Με τις πρώτες κουβέντες και μέσω των καλλιτεχνικών δημιουργιών, ο εικαστικός θεραπευτής χρειάζεται να είναι σε θέση να αποκρυπτογραφήσει τις ανάγκες του θεραπευόμενου, ο οποίος χρησιμοποιώντας τις δημιουργικές του δυνατότητες εκφράζει άλυτες συγκρούσεις, δυσκολίες και τον τρόπο που σκέφτεται.    

Συχνά αυτό γίνεται χωρίς να το συνειδητοποιεί - απλά ζωγραφίζει ή επιδίδεται σε κάποιο άλλο είδος δημιουργικής έκφρασης. Παρατηρώντας όμως μετά το δημιούργημα του μαζί με το θεραπευτή, παίρνει απόσταση από το έργο του και με τη βοήθεια του θεραπευτή καταφέρνει να το "διαβάσει" και να εκφραστεί λεκτικά για τη διαδικασία που προηγήθηκε. 

Ο σημαντικότερος ρόλος του θεραπευτή σε αυτή τη διαδικασία είναι να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να εκφραστεί ελεύθερα και να μπορέσει να νοηματοδοτήσει τους συμβολισμούς του έργου του.   

Οι εικαστικοί θεραπευτές μπορούν να βοηθήσουν ένα άτομο, ένα ζευγάρι, μια οικογένεια, ή ομάδες ανθρώπων. Ανάλογα με την περίπτωση, μπορούν να συνεργάζονται (είναι απαραίτητο τις περισσότερες φορές) με όλους τους ειδικούς της ψυχικής υγείας ως διεπιστημονική ομάδα, για την αποτελεσματικότερη θεραπευτική πορεία του ατόμου, του ζεύγους ή της οικογένειας.  

Ευχαριστώ θερμά  για την παραχώρηση του άρθρου της την Κατερίνα Σταματάκη - Εικαστική Θεραπεύτρια, Μέλος της Διεπιστημονικής Ομάδας Άνιμα